پرورش شتر صنعتی پرمزیت است و ویژگی‌های مهم و البته کم‌نظیری چون مقاوم بودن، سودآوری و نیز خواص دارویی که برای شیر و دیگر فراورده‌های آن برمی‌شمارند شتر را از دیگر گونه‌های دام متمایز کرده است.
به گزارش ایرنا، برخی از ویژگی‌های شتر مانند توانایی بالا در تحمل کم‌آبی، تغذیه از علوفه‌های خشک و گیاهان مرتعی و بیابانی، مقاومت بالا در برابر بیماری‌ها، هزینه‌های درمانی اندک در مقایسه با دیگر دامها، متابولیسم پایین، افزایش وزن روزانه مناسب و دوره پرواربندی کوتاه این حیوان را از منظر اقتصادی و ارزش افزوده برای پرورش و تولید گوشت و شیر به‌صرفه کرده است.
اگرچه برای پرورش شتر به تاسیسات چندانی نیاز نیست اما این گونه در بخش فرآوری و حمایت از تولیداتی مانند شیر و دوغ، به دلیل خواص درمانی غیرقابل انکار آن، همچنان نیازمند حمایت است و این تقاضای همیشگی فعالان این بخش است.
وجود آب و هوای گرم و خشک در مناطق جنوبی و شرقی کشور موجب شده تا زمینه خوبی برای پرورش شتر در بسیاری از استان‌های این نواحی فراهم شود به طوری که هم اکنون استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، بوشهر و هرمزگان از جمله مناطقی به شمار می‌روند که شرایط مطلوب پرورش شتر را دارند.
اگرچه خراسان رضوی جزو ۱۴ استان پرورش دهنده شتر است اما همچنان این صنعت دارای جنبه و جهات فراوانی است که در زمینه تولید محصولاتی از جمله شیر، دوغ و دیگر فرآورده‌های دامی باید اقدام به حمایت و همکاری با تولیدکنندگان آن شود.
کارشناسان معتقدند که پرورش شتر در شرایط خشکسالی هم با توجه به ویژگی کم توقع بودن این دام می تواند فرصتی باشد که در سایه حمایت می توان از آن بهره برد و البته با تقویت تولید محصولات این بخش و صدور آن به بازارهای مختلف کشورهای منطقه نسبت به افزایش درآمد ارزی و ایجاد اشتغال کمک شایانی کرد.
استان خراسان رضوی با هشت میلیون و ۹۸۴ هزار و ۶۷۳ راس دام سبک و سنگین پلاک‌گذاری و هویت بخشی شده، رتبه نخست کشور را از آن خود کرده است و با توجه به داشتن رتبه برتر کشور در تولید گوشت قرمز با تولید سالانه ۷۶ هزار تن؛ قابلیت تقویت صنعت شترداری و تولید گوشت از این گونه دامی را هم داراست.
رونق پرورش شتر در خراسان رضوی
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: اکنون حرفه پرورش شتر با هشت هزار و ۵۷۶ نفر شتر در ۱۷ شهرستان استان رونق دارد.
احمد داوطلب بیان کرد: سبزوار با برخورداری از ۲ هزار و ۶۴۸ نفر شتر، رتبه نخست و شهرستانهای داورزن و خواف به ترتیب در رتبه‌های بعدی شترداری استان قرار دارند.
وی ادامه داد: سالانه حدود ۳۵۰ تا ۳۸۰ تن گوشت شتر در خراسان رضوی تولید می شود و در کنار آن شیر، پشم و کُرک نیز به میزان محدودی به دست می‌آید.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی این استان را جزو ۱۴ استان پرورش دهنده شتر در کشور دانست و گفت: استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان دارای جمعیت به مراتب بیشتری از این دام هستند که علت آن هم شرایط محیطی آنان است.
وی اضافه کرد: افزایش تولید گوشت شتر می‌تواند به عنوان فرصتی برای رسیدن به خودکفایی در تولید گوشت قرمز دیده شود اما ویژگی‌های کیفی گوشت شتر یکی از موضوعات مهمی است که باید در بازارپسندی آن مورد توجه قرار گیرد.
غفلت از مزیت اقتصادی شیر شتر
تحقیقات نشان داده است که نوشیدن شیر شتر باعث کاهش قند خون و بهبود حساسیت به انسولین در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ میشود. اگر کسی دست‌کم یک یا ۲ ماه به طور مرتب شیر شتر بنوشد، می‌تواند دیابت را با کنترل سطح قند خون، بهتر کنترل کند، چون گفته می شود شیر شتر حاوی فیبر زیادی است که به کنترل قند خون کمک می‌کند. یک لیتر شیر شتر حداقل ۵۲ تا ۵۵ واحد انسولین دارد که در شیر هیچ دام دیگری یافت نمی‌شود و نیز حاوی میزان قابل توجهی “روی” است که می‌تواند به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند.
از دیگر خواص این فرآورده دامی می توان به آثار غیرقابل انکار آن در تقویت مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریهای مختلف اشاره کرد.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به مطلوبیت اقتصادی تولید شیر شتر و غفلتی که از آن شده است، اظهار کرد: اکنون برای ساماندهی و تقویت این بخش در حال تلاش هستیم که امیدواریم شاهد همراهی تولیدکنندگان باشیم.
داوطلب افزود: در حال حاضر بیشتر شیر شتر تولیدی در استان به صورت فله ای به فروش می‌رسد و شترداران محصول خود را به مغازه‌ها عرضه می‌کنند.
وی با بیان اینکه شیر شتر به واسطه خواصی که از نظر درمانی دارد، باید مورد توجه جدی قرار گیرد، گفت: با ایجاد شرکت تعاونی شترداران در سال جاری تلاش شده است ضمن ساماندهی فعالیت شترداران استان، مراکز جمع آوری شیر شتر در استان ایجاد و نسبت به ساماندهی آن اقدام شود.
داوطلب گفت: خدمات توزیع نهاده های دامی بین شترداران استان نیز از طریق اتحادیه صنعت دامپروری انجام می شود.
کارگر ماهر شیردوش نداریم
وی با اشاره به اهمیت شیر شتر از نظر اقتصادی و ارزش بالای ریالی آن، گفت: در برخی شهرستانها مانند کلات تنها یک واحد صنعتی داریم که شیر شتر را می دوشد برای این منظور از استان سیستان و بلوچستان کارگر آورده است.
وی گفت: در برخی شهرستانها مانند داورزن به رغم برخورداری از هزارو ۷۰۰ نفر شتر ، شیر شتر را نمی دوشند و علت آن سختی دوشیدن و ضرورت وجود کارگران آموزش دیده و توانمند است.
داوطلب اظهارکرد: تولید پشم و کرک شتر هم از دیگر محصولاتی است که هم اکنون انجام میشود اما تاکنون مطلوبیت تولید بیشتر در گوشت شتر بوده است.
خشکسالی داغ دیگری بر پرورش شتر
مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: کلیه تولیدات خوراکی شتر دارای جنبه‌های درمانی است و این دام یک دام مقاوم ،پر بهره و کم مصرف محسوب میشود که همین موارد جزو مزیتهای غیرقابل انکارش قلمداد میشود.
امین هراتی چالش عمده در این صنعت را عدم حمایتهای لازم از شترداران دانست و افزود: علاوه بر این به دلیل سالهای متمادی خشکسالی امکان تغذیه طبیعی و ارگانیک شتر از مراتع در استان وجود ندارد و همین امر از چالشهای مطرح در این زمینه است.
وی بیان کرد: اگرچه شتر یک دام کویری است اما خوراک آن برخی گیاهان خودرو است که خشکسالی های مستمر به شدت از رویش این گیاهان در طبیعت کاسته است.
وی افزود: به عنوان نمونه “خار شتر” گیاهی خودرو و مورد پسند شتر است اما هم اکنون شاهد خرید و فروش این محصول هستیم.
وی بیان کرد: میزان خوراک شتر نسبت به حجم تولیداتی از جمله شیر، گوشت، پشم و غیره در مقایسه با دیگر دامها به مراتب کمتر است ضمن اینکه این دام به صورت بیابانگرد باید پرورش داده شود تا کیفیت گوشت و تولیدات مطلوب‌تری داشته باشد.
هراتی توضیح داد: کیفیت خوراک مصرفی شتر در مقام مقایسه با دامهای دیگری مانند گوسفند و گاو هم از نظر کیفی و هم از نظر ریالی بسیار کمتر است.
وی افزود: شتر با کیفیت بخشی خوراک خود، مواد کم ارزش را تبدیل به پروتئین با ارزشی همانند گوشت و شیر می کند.
هراتی با بیان اینکه شتر به راحتی امکان استفاده از ضایعات کشاورزی را دارد و نیازی به مصرف نهاده های دامی با ارزش مانند کنجاله سویا، ذرت، و جو ندارد، خاطرنشان کرد: درست به همین دلیل پرورش شتر از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه‌تر و صد البته با شراط خشک ایران همخوانی دارد.
ساماندهی کشتار و تولید شیر شتر
هراتی با بیان اینکه در زمینه فرآوری شیر و دوغ شتر به صورت صنعتی درحال انجام اقداماتی هستیم، اظهار کرد: علاوه بر این مدیریت کشتار شتر را با شرکت تعاونی تازه تاسیس شترداران در استان آغاز کرده‌ایم تا بتوانیم بازار را رونق دهیم.
وی گفت: تا قبل از این با ورود لاشه شتر از استان سیستان و بلوچستان، بازار گوشت شتر استان تحت تاثیر این ورودی بود اما طی یک هفته گذشته با کشتار ۲ نفر شتر در استان، طرح کشتار در استان کلید خورده است.
این فعال عرصه دامپروری خراسان رضوی بیان کرد: متاسفانه تا کنون بر روی صادرات محصولات و تولیدات شتر در استان آن طور که باید و شاید کار نشده است بنابراین در این زمینه نیز باید با برنامه مشخص ورود کنیم.
وی ادامه داد: شیر خشک شتر در کشورهای عرب و منطقه قیمت بسیار بالایی دارد اما در استان دارای سیستم فرآوری در این زمینه نیستیم و به دلیل این فقدان و نبود تقاضای شیر شتر روی آن کار موثری انجام نشده است.
هراتی خاطرنشان کرد: واحدهای پرورش‌دهنده شتر به صورت سنتی اقدام به عرضه دوغ و شیر می کنند اما هم اکنون به دنبال ساماندهی این بخش هستیم.
وی با بیان اینکه با توجه به تولید روزانه حداکثر ۵۰۰ تن شیر شتر با سرمایه گذاری به ارزش ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان میتوان یک واحد فراوری کوچک و کارگاهی برای پاستوریزه کردن شیر و رفع آلودگیهای احتمالی با هدف جذب بیشتر مشتری ایجاد کرد.
وی اظهار کرد: شهرستانهای دارای بیشترین میزان پرورش شتر در استان را می توان سبزوار، بردسکن ، کاشمر و داورزن نام برد و البته شهرستانهایی مانند گناباد نیز در این زمینه فعالیت هایی دارند.
هراتی گفت: متاسفانه به دلیل عدم ساماندهی شترداران هنوز آمار متقن و قابل اتکایی از این واحدهای پرورشی نداریم ضمن اینکه در تفاهم نامه با نظام مهندسی کشاورزی استان به دنبال تربیت کارشناس در حوزه پرورش شتر هستیم به دلیل اینکه دراین بخش به شدت دچار کمبود هستیم.
